Vrijheid

Hij die veiligheid boven vrijheid verkiest is beide niet waard. (Benjamin Franklin)

Wie controle wint, verliest vrijheid (Damiaan Denys)

We zien onszelf graag als vrij mens en zeggen tegen elkaar : “vrijheid is onze grootste goed”. We vergelijken onze samenleving met die van anderen en zijn dan tevreden dat wij in een vrije samenleving wonen. We vinden  vrijheid van meningsuiting één van onze belangrijkste rechten.   

De Nederlandse overheid stelt in een boekje over de kernwaarden van Nederland :“Vrijheid betekent dat je mag denken, zeggen en doen wat je zelf wilt. Iedereen in Nederland heeft dezelfde vrijheden. Dat betekent dat ook andere mensen mogen denken, zeggen en doen wat zij willen”. Maar daaraan toegevoegd dat wij ons ook moeten houden aan de wet.

Dus als we ons aan de wet houden mogen we alles? Nee, want behalve aan de wet, moeten we ons ook houden aan de normen en waarden die bij de cultuur horen, waar we deel van uit maken. Dat is niet alleen de cultuur op nationaal niveau, maar ook die van alle onderliggende subculturen. Denk aan lidmaatschap van een vereniging waar bepaalde regels gelden, denk aan religies, denk aan wat binnen je eigen familie wordt goedgekeurd of afgekeurd. Een mens is nu eenmaal een sociaal wezen en kan alleen totaal vrij zijn als hij zich buiten de sociale context begeeft. Bijvoorbeeld als hij helemaal alleen ergens in een bos woont, te midden van de natuur, zonder andere mensen. Maar dat zal voor de meeste van ons geen ambitie zijn. We zouden wegkwijnen. We hebben de anderen nodig. Tot deze conclusie komt de 24-jarige Chris McCandless ook als hij een tijdje moederziel alleen in Alaska in de wildernis doorbrengt: “happiness is only real when shared”.

We willen vrij zijn terwijl we ons in de samenleving bevinden, we willen vrij zijn als individu, maar ook als samenleving. We doen wat water bij de wijn. We zijn bereid onze individuele vrijheid te conformeren aan de culturele en sociale context. Als we ons daar goed in kunnen vinden, voelen we ons vrij en zijn we tevreden. Ons vrij voelen staat dan gelijk aan vrij zijn. Hoe vrijer een samenleving of cultuur is,  hoe meer mensen zich vrij voelen en dus vrij zijn. 

Damiaan Denys legt in een korte beschouwing uit “wie opgroeit in het westen wordt opgevoed met de veronderstelling dat individuele vrijheid het hoogst bereikbare is in het leven. Het westerse ideaalbeeld van de mens is de autonome persoon, die het best gedijt in de grootste vrijheid omringd door het meeste gemak  en streeft naar absolute zelfbeschikking en maximale zelfverwerkelijking. Doordat dit hoogste goed is geworden is het ook heel moeilijk los te laten ".

Hierboven gaat het over de individuele vrijheid. Maar hoe vertaalt zich dat tot een vrije samenleving? Hannah Arendt stelt in haar essay 'De vrijheid om vrij te zijn', dat publieke vrijheid  gelijkheid vereist. Alleen mensen die vrij-zijn van armoede en gebrek weten het vrij-zijn van  angst op zijn juiste waarde te schatten, en alleen degenen die vrij zijn beiden, van gebrek en angst, verkeren in de situatie dat ze een hartstocht kunnen opvatten voor de publieke vrijheid.” Maar deze gelijkheid is ook binnen onze westerse wereld ver te zoeken. Mensen met veel geld en middelen zijn vrijer dan mensen die deze mogelijkheden niet hebben. Veel mensen moeten heel hard werken om een klein beetje van die zo begeerde vrijheid te kunnen proeven.

Arendt gaat verder: “Elke revolutie doorloopt eerst het stadium van de bevrijding voordat ze vrijheid kan bereiken. Zo concludeerde ook de Franse revolutionair  St.Just:. “De vrijheid van het volk ligt in het privéleven. Laat de staat slechts de macht zijn die deze toestand van eenvoud tegen macht zelf in bescherming neemt. Dus ofwel zonder de individuele vrijheid kan een land niet vrij zijn. “

Na WOII zijn er belangrijke afspraken gemaakt, vertaald in wetgeving, maar ook in bijvoorbeeld de Universele verklaring van de rechten van de mens. Wij, in de westelijke wereld gruwen van landen waar deze rechten worden geschonden. Dankbaar dat er een grondwet is die er in eerste instantie is om burgers tegen de willekeur van overheden te beschermen. Het verleden spreekt boekdelen vandaar het belang van zo'n wet. De grondwet mag niet zomaar gewijzigd worden en alleen in zeer uitzonderlijke gevallen mogen de grondrechten geschonden worden. Dit moet uiterst zorgvuldig gebeuren en  aantoonbaar proportioneel en effectief zijn voor het doel waar deze uitzondering voor wordt gemaakt.

Er wordt ons verteld dat onze vrijheid niet ten koste mag gaan van de veiligheid van anderen. Op zich is daar wat voor te zeggen en intrinsiek voelt dit goed, maar dan zouden we dat bij meer keuzes die we maken moeten toepassen. Stap je in een vliegtuig? Door luchtverontreiniging sterven jaarlijks velen mensen. Lawaaioverlast veroorzaakt stress, stress kan kanker veroorzaken. Stap je in een auto? Er is een kans dat je iemand doodrijdt. Ofwel staat de veiligheid altijd boven vrijheid? Wie bepaalt dat? En waarom hebben de mensen die veiligheid verkiezen meer rechten dan mensen die hun vrijheid voorop stellen?  En een andere vraag die gesteld moet worden: staat de vrijheid van de een 1 op 1 tegenover de veiligheid van de ander? We moeten in ieder geval een gesprek hierover durven voeren.

Een deel van de bevolking is bereid haar vrijheid af te staan voor meer veiligheid, zij is echter ook van mening dat ook anderen hun vrijheid daarvoor moeten afstaan. Een deel van de bevolking vindt dat de individuele vrijheid niet mag worden afgenomen. Wat je eenmaal hebt weggegeven krijg je niet zo snel meer terug. Als je autonomie af geeft aan anderen, in dit geval de staat, leg je als het ware je leven in handen van deze staat. De staat bestaat natuurlijk niet echt. Het is een verzinsel. De staat is een groep mensen net als jij en ik. Maar ze heeft macht of krijgt macht. Hoe weten we dat ze het goede zal doen? Heeft de staat het beste met ons voor? Je wil geloven van wel, maar is dat geloof gerechtvaardigd?  In Nederland laat de gaswinning in Groningen en de toeslagenaffaire zien dat ook onze staat in staat is levens te verwoesten. Dat mag niet onderschat worden. Daarom is die grondwet zo belangrijk. Het gevaar van vrijheid verliezen zit hem in de geleidelijke schaal. Beetje bij beetje wordt hij je afgenomen. Tot je opeens tot het besef komt dat je individuele vrijheid niet meer bestaat en dat je je in een totalitaire samenleving bevindt. "Hoe heeft dat kunnen gebeuren? ".

Dan volgt nu de voor de hand liggende vraag: hoeveel is onze vrijheid ons waard? Wat zijn we bereid om op te offeren als onze vrijheid wordt bedreigd? Als we Arendts betoog volgen dan betekent het het einde van de vrije samenleving als de individuele vrijheid niet meer gewaarborgd is. Dieren in de dierentuin worden ouder dan hun soortgenoten in het wild, mits de natuurlijk omgeving goed nagebootst wordt en de sociale behoeftes passend bij het dier niet tekort worden gedaan.  Een deel van de dieren zou als je het ze zou kunnen vragen zo'n leven prefereren.  Veilig, elke dag je eten, geen angst om ten prooi te vallen aan een roofdier. Een ander deel zou toch kiezen voor een vrij bestaan met alle risico's daarbij horend. Zo geldt het ook voor mensen. In een vrije samenleving mogen beiden naast elkaar bestaan en hebben ook minderheden een plek en evenveel rechten als anderen. De meerderheid heeft niet per sé gelijk en meer rechten.

Hiermee sluit ik af. Iets om over na te denken. Wat geldt voor jou? Wat zijn jouw angsten? Wat is je vrijheid je waard? En hoe zorg je dat je deze zo goed mogelijk bewaakt?  Heb je respect voor andermans vrijheid? En heb je respect voor andermans behoefte aan veiligheid? Hoe kunnen deze twee behoeftes naast elkaar bestaan? Hoe kunnen we een genuanceerde afweging maken, zodat zowel de veiligheid van de een als de vrijheid van de ander zoveel mogelijk gewaarborgd blijft?  We moeten  de dialoog in ieder geval durven voeren. Maar dan echt op inhoud en af van het roeptoeteren.  We moeten naar elkaar luisteren en de zorgen van de ander serieus nemen. We hebben dan ook een objectieve transparante en eerlijke informatievoorziening nodig.  Want wat als het gevaar, waardoor mensen hun vrijheid willen afstaan, minder groot is dan men denkt?

Marlies Rattink 18 januari 2021
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nawoord en referenties

De foto boven dit blog is genomen op 8 oktober 2020 in Den Haag. Een aantal mensen weigerde het plein te verlaten en brachten vervolgens een nacht in een cel door. Ik weet niet wie deze foto heeft gemaakt, maar ik vind hem indrukwekkend. Nederland 2020. Ik zal de fotograaf nog proberen te achterhalen.
Zijn dit onze verzetshelden? Of zijn dit idioten, virusontkenners, wappies, asocialen?  Zeg het maar. Waarschijnlijk is het eenvoudiger, en zijn zij burgers , mensen net als jij en ik met een oprechte bezorgdheid over hun leven en dat van hun kinderen.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Damiaan Denys is filosoof en psychiater. Hij is als hoogleraar werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam. Damiaan Denys legt je graag uit hoe autonoom wij als mens nou eigenlijk zijn. Deze documentaire is onderdeel van de online Diesviering 2021.
https://youtu.be/yzlnDVeU61c

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
In 2019 werd een essay van Hannah Arendt opnieuw uitgegeven, vertaald in het Nederlands  door W. Hansen “De vrijheid om vrij te zijn”. Deze essay is een voortdurende oproep om ook nu na te denken over vrijheid en over de gevaren die de vrijheid bedreigen. Hannah Arendt was een Duits-Amerikaanse Joodse filosofe en politiek denker, die uit Duitsland vluchtte voor het nationaalsocialisme en de Jodenvervolging en zich met name verdiepte in totalitaire politieke systemen.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Klassieke grondrechten bieden de burgers met name bescherming tegen de overheid, zoals het recht van vrije meningsuiting.

https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/grondwet-en-statuut/grondwet
https://www.denederlandsegrondwet.nl/id/vkugbqvdq7wh/hoofdstuk_1_grondrechten

De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) is een verklaring die op 10 december 1948 is aangenomen door de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties (A/RES/217) om de Rechten van de mens (basisrechten/grondrechten) te omschrijven.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Universele_Verklaring_van_de_Rechten_van_de_Mens
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Een mooi boek over vrijheid is het boek van John Krakauer , into the wild (1996), waarin hij de levensweg volgt van Chris McCandless die in begin jaren 90  zijn zogenaamde succesvolle jonge leven inruilt voor een leven als zwerver. Hij kiest voor een vrij bestaan in plaats van een in zijn ogen verstikkend leven,  wat voor hem was uitgestippeld door zijn autoritaire vader. Hij leeft kort ,maar leert in korte tijd heel veel en komt tot het mooie inzicht dat een mens anderen nodig heeft. Om ervaringen te delen. Zonder de ander is het leven niet de moeite waard.  Het boek is verfilmd door Sean Penn. De songteksten en muziek in de film zijn van Pearl Jam leadzanger Eddie Vedder en ook zeer de moeite waard om te beluisteren.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wees niet bang voor je vijanden - in het ergste geval kunnen ze je doden.
Wees niet bang voor je vrienden - in het slechtste geval kunnen ze je verraden.
Wees bang voor de onverschillige meerderheid - ze kunnen je niet doden en kunnen je niet verraden, maar alleen met hun stilzwijgende toestemming is er op aarde verraad en moord toegestaan.
Bruno Jasieński (Bruno Zysman) - De Pools-Joodse futuristische schrijver en Dichter


--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------